تصور رایج برای درمان زخم این است که محل زخم را با باند و محلول های ضد عفونی کننده ببندیم و منتظر بهبود باشیم. اگر هم احساس درد می‌کنیم، با مصرف مسکن مشکل را حل کنیم. شاید بسیاری از این زخم‌های کوچک و سطحی با این روش بهبود داده شوند، اما بهبود زخم باز نیاز به مراقبت های مناسب دارد و باید نکات بسیار مهمی را دانست. در این مقاله قصد داریم در مورد درمان انواع زخم باز و بسته و علل زخم های مزمن صحبت کنیم. از همه مهم‌تر این که چگونه می‌توانیم با کمک های اولیه زخم باز را بهبود دهیم یا در چه مواقعی به پزشک مراجعه کنیم. با ما همراه باشید.
علل وجود زخم های مزمن و بهبود آن‌ها
شاید تجربه زخم‌هایی که منجر به درد شدید در ناحیه آسیب دیده می‌شوند یا حتی زخم‌هایی که بدون آن که متوجه شویم به وجود آمده‌اند را داشته باشید. زخم‌های مزمن به زخم‌هایی گفته می‌شود که به راحتی ترمیم نمی‌شوند یا روند بهبودی آن‌ها بسیار کند است و در بلند مدت ممکن است عود کنند. دلایل معمول به وجود آمدن زخم‌های مزمن به بیان زیر است:
- بی حرکتی: نداشتن تحرک کافی، یک جا نشینی یا به مدت طولانی درازکش ماندن، می‌تواند علل به وجود آمدن بعضی از زخم‌ها مانند زخم بستر و آسیب های فشاری شود. این امر به این دلیل است که فشار وارد شده مانع از جریان مستمر خون می‌شود و باعث زخم می‌شود.
- آسیب جدی به پوست: هرنوع آسیب جدی مستقیم به پوست منجر به سطح‌های متفاوتی از زخم می‌شود.
- جراحی ها: زخم‌های ایجاد شده در حین عمل ممکن است در صورت مراقبت نکردن عفونی شوند. در این صورت زخم‌ها به کندی بهبود داده می‌شوند و ممکن است زخم همراه با احساس خارش همراه باشد.
- سوختگی: زخم‌های سوختگی می‌توانند دلایل متفاوتی به جز آتش داشته باشند. زخم‌های سوختگی می‌توانند با مواد شیمیایی و اسیدی هم به وجود بیایند که معمولا دردناک و عمیق هستند و به کندی درمان می‌شوند.
- شرایط پزشکی: علل بعضی از زخم‌ها می‌تواند دلایل پزشکی مانند دیابت، بیماری‌های عروقی و مشکلات پوستی باشد.
- عفونت ها: بعضی از عفونت‌های خاص ممکن است منجر به زخم شوند. زخم بورولی نوعی زخم است که ناشی از عفونت است.
- زخم های تروفیک: زخم‌های تروفیک زخم‌هایی هستند که بدون حس کردن جسمی خارجی یا درد و سوزش به وجود می‌آیند. این زخم‌ها می‌توانند از شرایط پزشکی خاصی مانند دیابت یا جزام به وجود بیایند که به کندی و با مراقبت ویژه درمان می‌شوند.
تفاوت زخم باز و بسته چیست؟
زخم‌هایی که به دلیل بریدگی، پارگی، یا سوراخ شدن به وجود می‌آیند که باعث باز شدن لایه خارجی پوست می‌شوند و به بافت پوست می‌رسند، زخم باز می‌گویند. اما در زخم بسته، آسیب بافتی و خونریزی در زیر سطح پوست رخ می دهد و لایه خارجی پوست آسیب نمی‌بیند. زخم‌هایی مثل کوفتگی، له شدگی که باعث کبودی و خون مردگی در زیر پوست می‌شود، زخم‌های بسته هستند.
زخم‌های باز را در صورت وخیم نبودن می‌توان در خانه با داروها و درمان‌های ساده و طبیعی بهبود داد. اما برای زخم‌های شدیدی که باعث خونریزی زیاد می‌شوند یا همراه با شکستگی استخوان هستند، فورا باید به پزشک مراجعه کرد و درمان زخم با مراقبت‌های ویژه پزشکی صورت می‌گیرد.
روند درمان زخم باز و تازه چگونه است؟
روند درمان زخم باز و تازه به طور کلی شامل چهار مرحله زیر است:
- لخته شدن خون (هموستاز): در این مرحله، رگ‌های خونی آسیب دیده منقبض می‌شوند و پلاکت‌ها به هم می‌چسبند تا لخته‌ای را تشکیل دهند که خونریزی را متوقف می‌کند. این مرحله معمولا در عرض چند دقیقه اتفاق می‌افتد.
- التهاب: در این مرحله، گلبول‌های سفید خون به محل زخم می‌روند تا باکتری‌ها و سایر عوامل بیماری زا را از بین ببرند. این مرحله ممکن است چند روز طول بکشد.
- تکثیر سلولی: در این مرحله، سلول‌های جدید پوستی برای ترمیم زخم شروع به رشد می‌کنند. این مرحله ممکن است چند هفته طول بکشد.
- بازسازی: در این مرحله، زخم به طور کامل ترمیم می‌شود و ظاهر آن به حالت عادی باز می‌گردد. این مرحله ممکن است چند ماه طول بکشد.
زخم باز و تازه چگونه درمان می‌شود؟
درمان زخم باز نیاز به مراقبت‌های ویژه‌ای دارد. به این دلیل که زخم‌های باز برعکس زخم‌های بسته بسیار در معرض عفونت قرار دارند. کثیفی، وجود جسم خارجی در زخم، فشارهای بیرونی مانند مالیده شدن زخم به لباس یا خاراندن زخم همگی در روند بهبودی زخم تاثیر می‌گذارند. این مواد می‌توانند باعث التهاب یا خون ریزی دوباره زخم شوند.
در صورت مراقبت نکردن از زخم‌های باز و تازه، یعنی بند نیاوردن خون ریزی، نبستن زخم، تمیز نگه نداشتن زخم و مراجعه نکردن به پزشک، بهبود زخم باز ممکن است صورت نگیرد یا به کندی بهبود داده شود. در ادامه مواردی را که باید زمان به وجود آمدن زخم باز به آن توجه کنید و کارهایی که باید برای بهبود آن انجام بدهید توضیح داده‌ایم.
کمک های اولیه درمان زخم باز چیست؟
درمان زخم باز و بسته به نوع و شدت آن بستگی دارد. به طور کلی، بهبود زخم باز شامل مراحل زیر است:
- تمیز کردن زخم:
- ابتدا دست‌های خود را با آب و صابون بشویید.
- سپس با استفاده از محلول نمکی استریل یا آب تمیز، زخم را به آرامی بشویید.
- از مواد ضد عفونی کننده مانند پراکسید هیدروژن استفاده نکنید، زیرا این مواد می‌توانند به بافت‌های سالم آسیب برسانند.
- برای تمیز کردن زخم از گاز استریل یا دستمال کاغذی تمیز استفاده کنید.
- از پنبه برای تمیز کردن زخم استفاده نکنید، زیرا پنبه می‌تواند به زخم بچسبد و جدا کردن آن دشوار باشد.
- کنترل خونریزی:
- اگر زخم خونریزی دارد، با استفاده از گاز استریل یا دستمال کاغذی تمیز به آرامی فشار مستقیم به محل خونریزی اعمال کنید.
- اگر خونریزی شدید است، از یک بانداژ فشاری استفاده کنید و پس از ۱۰ تا ۱۵ دقیقه متوقف نشد، به پزشک مراجعه کنید.
- پانسمان زخم:
- پس از تمیز کردن و کنترل خونریزی، زخم را با یک پانسمان استریل بپوشانید.
- پانسمان را به طور مرتب تعویض کنید، به خصوص اگر زخم ترشحات دارد.
- مراقبت از زخم:
- زخم خود را تمیز و خشک نگه دارید.
- از دست زدن به زخم با دست‌های آلوده خودداری کنید.
- از پمادهای آنتی بیوتیک و ضد عفونی کننده طبق دستور پزشک استفاده کنید.
- در صورت مشاهده علائم عفونت مانند قرمزی، تورم، درد، چرک و تب، به پزشک مراجعه کنید.
مراحل درمان و بهبود زخم باز
فراموش نکنید که درمان زخم باز و بسته با یکدیگر متفاوت است و برای بهبود زخم باز باید حساسیت بیشتری داشته باشید. در صورت درست بهبود نیافتن زخم باز ممکن است زخم شما تبدیل به یک زخم مزمن شود یا بعد از درمان جای زخم یا اسکار به وجود بیاید. اسکارها معمولا بعد از مدتی برطرف خواهند شد اما اگر به درستی مراحل بهبودی زخم باز را طی نکنید ممکن است اسکار به وجود آمده به راحتی از بین نرود. اگر روی پوست خود جای زخم دارید و از آن ناراضی هستید مقاله زخم و اسکار پوست چیست؟ راههای از بین بردن جای زخم را حتما بخوانید.
مراحل درمان زخم باز را می‌توان به سه مرحله زیر بیان کرد:
- مراقبت اولیه از زخم: ممکن است زخم به وجود آمده باعث خون ریزی شود یا جسمی خارجی وارد زخم شده باشد. مراقبت اولیه یعنی پاک کردن زخم از هر جسم الوده، بند آوردن خون، ضد عفونی کردن، تکان ندادن زخم و آماده کردن زخم برای ارجاع به پزشک یا درمان خانگی.
- درمان: اگر زخم شما بدخیم باشد که حتما باید به پزشک مراجعه کنید تا مراتب های درمانی ویژه روی زخم شما انجام شود. اما اگر زخم شما خوش خیم باشد، می‌توانید با راهکارهای خانگی زخم خود را پانسمان و درمان کنید.
- بهبودی: شما باید تا بهبود کامل زخم، از زخم باز خود مراقبت کنید. پانسمان آن را در فواصل کوتاه تعویض کنید. در صورت عفونت یا احساس درد حتما به پزشک مراجعه کنید. از برخورد زخم با اجسام خارجی یا تکان بیش از اندازه زخم خودداری کنید. در صورت لزوم آنتی بیوتیک و مسکن مصرف کنید و با خوردن غذاهای سالم بدن خود را مقاوم کنید.
نکاتی برای تسریع روند بهبودی و درمان زخم
- رعایت بهداشت و تمیز نگه داشتن زخم: شستشوی روزانه زخم با آب و صابون و استفاده از پانسمان استریل
- کنترل و مدیریت عفونت: مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای ضد قارچ طبق دستور پزشک
- کنترل خونریزی: استفاده از فشار مستقیم و پانسمان مناسب برای کنترل خونریزی
- محافظت از زخم در برابر آسیب های مکانیکی: پوشاندن زخم با پانسمان و اجتناب از فعالیت‌هایی که ممکن است به زخم آسیب برساند
- تغذیه مناسب: مصرف غذاهای سرشار از ویتامین‌ها و مواد مغذی ضروری برای ترمیم بافت‌ها
- کنترل بیماری های زمینه‌ای: دیابت، کم‌خونی و سایر بیماری‌های مزمن باید تحت نظر پزشک کنترل شوند.
- عدم مصرف داروهای ضدالتهابی بدون تجویز پزشک
- ترک سیگار و دخانیات
- مرطوب نگه داشتن زخم: استفاده از پمادهای مرطوب کننده بعد از بسته شدن زخم در مراحل پایانی بهبودی
- مراجعه به پزشک: در صورت مشاهده هرگونه علائم عفونت مانند قرمزی، تورم، درد، چرک و تب، به پزشک مراجعه کنید.
چه زمانی برای درمان زخم به پزشک مراجعه کنیم؟
مراجعه کردن به پزشک برای درمان زخم در هر صورت بسیار مهم است. ممکن است گاهی زخم‌ها جزئی باشند اما به وسیله یک جسم آلوده به وجود آمده باشد. به هرحال بعضی از زخم‌ها را مانند سوختگی های سطحی با روش های خانگی قابل درمان هستند. اما زخم های وخیم که منجر به خون ریزی شدید می‌شوند یا عمیق هستند یا درد شدیدی دارند حتما باید به پزشک مراجعه کرد.
- زخم عمیق یا خونریزی شدید: اگر زخم عمیق است و خونریزی شدید دارد و پس از ۱۰ تا ۱۵ دقیقه متوقف نشد، باید به پزشک مراجعه کنید.
- زخم توسط حیوان ایجاد شده است: اگر زخم توسط حیوان ایجاد شده است، باید به پزشک مراجعه کنید. حیوانات می‌توانند حامل بیماری‌های خطرناکی مانند هاری یا کزاز باشند.
- زخم در اثر یک جسم آلوده ایجاد شده است: اگر زخم در اثر یک جسم آلوده ایجاد شده است، باید به پزشک مراجعه کنید. اجسام آلوده می‌توانند باعث عفونت زخم شوند.
- علائم عفونت: اگر علائم عفونت مانند قرمزی، تورم، درد، چرک و تب را مشاهده کردید، باید به پزشک مراجعه کنید.
- دیابت یا نقص سیستم ایمنی: اگر دیابت یا نقص سیستم ایمنی دارید، باید برای هر زخمی به پزشک مراجعه کنید. افراد مبتلا به دیابت یا نقص سیستم ایمنی در معرض خطر بیشتری برای عفونت زخم هستند.
- عدم اطمینان از نحوه درمان زخم: اگر در مورد نحوه بهبود زخم خود مطمئن نیستید، باید به پزشک مراجعه کنید.
عوامل جلوگیری کننده از درمان زخم و بهبود آن
عواملی که می‌توانند روند بهبود زخم را کند کنند یا از درمان جلوگیری کنند می‌توانند هم عوامل بیرونی باشند و هم درونی. عوامل بیرونی مانند مراقبت نکردن از زخم‌ها و فشارهای بیرونی به زخم می‌توانند مانع بهبودی زخم شوند. عوامل درونی هم مانند کمبود ویتامین‌ها و مواد موثر در کلاژن سازی، و ساخت گولبول های قرمز و سفید، می‌توانند درمان زخم را کند کنند.
عوامل موضعی:
- پوست مرده (نکروز): پوست مرده و اجسام خارجی می‌توانند در روند بهبودی اختلال ایجاد کنند.
- عفونت: یک زخم باز ممکن است به عفونت باکتریایی، قارچی یا ویروسی مبتلا شود. در این حالت، بدن به جای درمان زخم، با عفونت مبارزه می‌کند.
- خونریزی: خونریزی مداوم حاشیه زخم را از هم جدا نگه می‌دارد و مانع از ترمیم آن می‌شود.
- آسیب مکانیکی: اصطکاک، فشار و ضربه به زخم می‌تواند روند بهبودی را مختل کند.
عوامل فیزیولوژیک:
- رژیم غذایی نامناسب: کمبود ویتامین‌ها و مواد مغذی ضروری مانند ویتامین C، روی و پروتئین می‌تواند روند بهبودی را کند کند.
- شرایط پزشکی: دیابت، کم‌خونی، بیماری‌های عروقی، نقص سیستم ایمنی و برخی بیماری‌های مزمن دیگر می‌توانند روند بهبودی زخم را مختل کنند.
- سن: با افزایش سن، سرعت ترمیم و بازسازی بافت‌ها کاهش می‌یابد.
- داروها: برخی داروها مانند داروهای ضدالتهابی-غیراستروئیدی (NSAIDs) و کورتیکواستروئیدها می‌توانند روند بهبودی زخم را کند کنند.
- استعمال دخانیات: سیگار کشیدن جریان خون را مختل می‌کند و به طور کلی به سلامتی و ترمیم بافت‌ها آسیب می‌رساند.
