یکی از مهم‌ترین مراحل درمان زخم، پانسمان زخم است. این مرحله و انتخاب درست آن می‌تواند روند ترمیم را سرعت ببخشد و از بروز عفونت جلوگیری کند. اما سؤال اصلی این است که انواع پانسمان زخم چیست و چگونه می‌توان بهترین پانسمان را برای هر نوع زخم انتخاب کرد؟
در سال‌های اخیر، پیشرفت‌های زیادی در تولید انواع پانسمان حاصل شده است. امروزه پزشکان و پرستاران با طیف متنوعی از پانسمان‌ها روبه‌رو هستند که هرکدام برای نوع خاصی از زخم طراحی شده‌اند. در این مقاله از سیکالدرم قصد داریم که انواع پانسمان‌ها را به شما معرفی کنیم و در انتها به سوالات متداول شما پاسخ بدهیم. با ما همراه باشید.
پانسمان زخم چیست؟
پانسمان زخم به مجموعه‌ای از مواد گفته می‌شود که برای محافظت، جذب ترشحات، پیشگیری از عفونت و درمان سریع زخم روی ناحیه آسیب دیده قرار می‌گیرند. در زبان انگلیسی، پانسمان زخم به انگلیسی با واژه Wound Dressing شناخته می‌شود. این اصطلاح در مقالات علمی و راهنماهای بالینی کاربرد فراوانی دارد.
پانسمان‌ها صرفا یک پوشش ساده نیستند؛ بلکه بسته به نوع و ویژگی‌شان می‌توانند به کنترل درد، حفظ رطوبت مناسب زخم و جلوگیری از آلودگی‌های ثانویه کمک کنند.
- پانسمان‌ها ممکن است خشک، مرطوب یا فعال (مثل پانسمان‌های هوشمند) باشند.
- مواد به کار رفته در آن‌ها شامل گاز، فوم، ژل، فیلم‌های پلیمری یا مواد آنتی باکتریال است.
- بسته به نوع زخم، از انواع پانسمان زخم مختلف استفاده می‌شود.
- پانسمان باید به طور منظم تعویض شود تا از تجمع باکتری‌ها جلوگیری شود.
- استفاده صحیح از پانسمان، احتمال عفونت زخم را به طور چشمگیری کاهش می‌دهد.
انواع پانسمان زخم نوین برای درمان زخم های مزمن و عفونی
با پیشرفت علم پزشکی، پانسمان‌های سنتی جای خود را به پانسمان‌های نوین داده‌اند که با فناوری‌های جدید طراحی شده‌اند تا روند درمان زخم‌های مزمن، عمیق یا زخم عفونی را بهبود بخشند. این نوع پانسمان‌ها نه تنها از زخم محافظت می‌کنند، بلکه فعالانه در فرآیند ترمیم دخالت دارند. در ادامه، قرار است با انواع پانسمان زخم نوین آشنا شوید که برای درمان زخم‌های پیچیده مانند زخم بستر، زخم دیابتی، زخم جراحی و زخم سوختگی کاربرد دارند.
بیشتر بخوانید: ۷ درمان طبیعی زخم عفونی چیست؟
۱. پانسمان زخم گاز
یکی از پرکاربردترین انواع پانسمان، پانسمان گازی یا همان گاز استریل است. این نوع پانسمان به ویژه در زخم‌های سطحی و با ترشحات کم کاربرد دارد. گاز به دلیل بافت توری شکل خود، امکان تبادل هوا را فراهم می‌کند، اما ممکن است به بافت زخم بچسبد و هنگام تعویض دردناک باشد.
موارد استفاده پانسمان گاز
این پانسمان در زخم‌هایی کاربرد دارد که به پانسمان خشک یا قابل تنفس نیاز دارند.
- زخم‌های جراحی با ترشح کم
- زخم های بریدگی و خراشیدگی
- زخم‌های سطحی ناشی از جای سوختگی
- زخم‌های تمیز و بدون عفونت
- بستن محل تزریق یا نمونه‌گیری
چسبیدن گاز استریل به زخم
در صورتی که گاز خشک شود یا زخم دچار ترشح فراوان باشد، ممکن است به زخم بچسبد.
- برای جلوگیری، از مرطوب کننده یا سرم فیزیولوژیک استفاده شود.
- تعویض گاز باید با دقت و به آرامی انجام شود.
- بهتر است از گاز غیرچسبنده یا لایه محافظ استفاده شود.
- در زخم‌های عمیق یا عفونی، گزینه بهتری نسبت به گاز استریل وجود دارد.
- پانسمان نوین برای جلوگیری از این مشکل پیشنهاد می‌شود.
۲. پانسمان های غیر چسبنده زخم
پانسمان‌های غیر چسبنده یکی از انواع پانسمان هستند که سطح آن‌ها طوری طراحی شده که به بافت زخم نچسبند. این ویژگی باعث می‌شود تعویض پانسمان بدون درد و آسیب انجام شود، به ویژه برای زخم‌های حساس یا نواحی با پوست نازک.
موارد استفاده پانسمان های غیر چسبنده
از این نوع پانسمان برای موارد زیر استفاده می‌شود:
- برای زخم‌های جراحی سطحی یا زخم بخیه خورده
- در زخم‌های پوستی حساس مانند زخم بیماران دیابتی
- برای زخم‌های سوختگی سطحی
- در مواردی که تعویض مکرر پانسمان نیاز است
- هنگام استفاده زیر پانسمان‌های ثانویه یا فشاری
۳. پانسمان زخم هیدروکلوئیدی
پانسمان هیدروکلوئیدی یکی از پیشرفته‌ترین انواع پانسمان است که از مواد ژل مانند تشکیل شده و با ترشحات زخم واکنش می‌دهد. این پانسمان با حفظ رطوبت کنترل شده، به بازسازی بافت کمک کرده و درمان زخم را سریع می‌کند.
موارد استفاده پانسمان هیدروکلوئید
کاربرد و مواردی که پانسمان هیدروکلوئید برای آن استفاده می‌شود شامل موارد زیر است:
- زخم‌های دیابتی یا زخم بستر سطحی
- زخم‌های جراحی با ترشح کم
- بریدگی‌های نیمه عمیق و خراش‌های وسیع
- سوختگی‌های درجه ۱ و ۲
- پوشاندن زخم‌هایی که در مراحل نهایی ترمیم هستند
۴. پانسمان فوم زخم
پانسمان فوم از جمله پانسمان‌های نوین است که از فوم پلی اورتان ساخته شده و قابلیت بالایی در جذب ترشحات زخم دارد. این نوع پانسمان به دلیل ساختار سبک، قابل تنفس و جاذب، در درمان زخم‌های با ترشح زیاد بسیار مؤثر است.
موارد استفاده پانسمان فوم
این پانسمان برای زخم‌هایی مناسب است که ترشح بالایی دارند و نیاز به جذب مؤثر و محافظت در برابر آلودگی دارند.
بیشتر بخوانید: زخم تروما (Trauma) چیست؟
- زخم‌های فشاری یا زخم بستر
- زخم‌های بعد از جراحی با ترشح متوسط تا زیاد
- زخم‌های ناشی از سوختگی یا تروما
- زخم‌های مزمن مانند زخم وریدی پا
- محافظت از پوست اطراف زخم در برابر خیسی
۵. پانسمان زخم بستر آلژینات
پانسمان آلژینات یکی از انواع پانسمان زخم نوین است که از جلبک دریایی استخراج می‌شود و به ویژه برای زخم‌های با ترشح زیاد مانند زخم بستر استفاده می‌شود. این پانسمان هنگام تماس با ترشحات زخم، به ژل تبدیل می‌شود که به ایجاد محیط مرطوب کمک می‌کند و فرآیند ترمیم را تسریع می‌کند.
پانسمان آلژینات در عین حال که بسیار جاذب است، خطر چسبیدن به زخم را ندارد و برای بافت‌های در حال ترمیم بسیار مناسب است. همچنین به کاهش خونریزی‌های سطحی در زخم‌ها نیز کمک می‌کند.
بیشتر بخوانید: بهترین ترمیم کننده زخم چیست؟
موارد استفاده پانسمان آلژینات برای زخم بستر و زخم پوستی
پانسمان آلژینات به دلیل قدرت جذب بالا و سازگاری زیستی، برای زخم‌های بستر و ترشح‌دار بسیار مفید است.
- زخم‌های بستر با ترشح زیاد
- زخم‌های عفونی یا در حال خونریزی
- زخم‌های پوستی عمیق یا حفره‌ای
- زخم‌های مزمن مانند زخم دیابتی
- زخم‌های جراحی در مرحله ترشح فعال
۶. پانسمان فیلم شفاف برای زخم
پانسمان فیلم شفاف نوعی پانسمان بسیار نازک و ضدآب است که به صورت چسبنده روی پوست می‌چسبد و امکان مشاهده مستقیم زخم را بدون نیاز به باز کردن پانسمان فراهم می‌کند. این پانسمان برای زخم‌های سطحی و تمیز مناسب است و به طور همزمان از زخم در برابر میکروب‌ها محافظت می‌کند.
موارد استفاده پانسمان فیلم شفاف
این پانسمان در زخم‌هایی کاربرد دارد که نیاز به دید مستقیم و محافظت در برابر رطوبت دارند.
- زخم‌های سطحی و تمیز
- پوشاندن محل تزریق یا کاتتر
- محافظت از زخم‌های جراحی کوچک
- زخم‌های با ترشح بسیار کم
- جلوگیری از تماس مستقیم با آب در زمان استحمام
۷. پانسمان زخم هیدروژل
پانسمان هیدروژل از جمله پیشرفته‌ترین گزینه‌ها برای مرطوب نگه داشتن زخم‌های خشک یا دردناک است. این پانسمان از ترکیبات ژل مانند بر پایه آب تشکیل شده و به طور خاص برای زخم‌هایی کاربرد دارد که نیاز به آبرسانی و خنک کنندگی دارند.
هیدروژل با ایجاد محیط مرطوب باعث کاهش درد، تسریع در حذف بافت مرده و تحریک بازسازی سلولی می‌شود. به ویژه در زخم‌های سوختگی و زخم‌های نکروزه کاربرد فراوان دارد. این پانسمان معمولا نیاز به پانسمان ثانویه برای ثابت ماندن دارد و برای زخم‌های بسیار ترشح‌دار مناسب نیست.
موارد استفاده پانسمان هیدروژل
هیدروژل برای زخم‌هایی کاربرد دارد که خشک یا دردناک هستند و نیاز به رطوبت دارند.
- زخم‌های نکروزه یا با بافت مرده
- زخم‌های سوختگی سطحی
- زخم‌های جراحی خشک شده
- زخم‌های پوستی دردناک
- زخم های مزمن که نیاز به آبرسانی دارند
۸. پانسمان کلاژن زخم
پانسمان کلاژن از پروتئین طبیعی کلاژن ساخته می‌شود که نقشی کلیدی در بازسازی و ترمیم بافت‌های آسیب دیده دارد. این نوع پانسمان با تحریک تولید سلول‌های جدید و کاهش التهاب، فرآیند بهبود زخم را تسریع می‌کند. به ویژه در زخم‌هایی که در فاز مزمن باقی مانده‌اند، استفاده از کلاژن می‌تواند نقطه عطفی در ترمیم باشد.
موارد استفاده پانسمان کلاژن
پانسمان کلاژن در زخم‌هایی کاربرد دارد که به تحریک ترمیم بافتی نیاز دارند.
- زخم مزمن مانند زخم دیابتی
- زخم‌های جراحی با روند بهبود کند
- زخم‌های پوستی عمیق یا باز
- زخم‌هایی با بافت نکروزه و فاقد گرانولاسیون
- زخم‌هایی با از بین رفتن قابل توجه بافت همبند
۹. پانسمان زخم نقره
پانسمان نقره با ترکیب یون‌های نقره در ساختار خود، خاصیت آنتی باکتریال بسیار بالایی دارد و برای کنترل عفونت زخم‌ها استفاده می‌شود. این پانسمان با از بین بردن باکتری‌ها در سطح زخم، از گسترش عفونت جلوگیری کرده و زمینه ترمیم را فراهم می‌کند.
این پانسمان یکی از مهم‌ترین انواع پانسمان نوین برای زخم‌های عفونی شده یا در معرض آلودگی شدید است. ترکیب آن می‌تواند با مواد مختلف مثل فوم، آلژینات یا هیدروژل همراه باشد تا علاوه بر خاصیت ضدعفونی، نیازهای دیگر زخم را نیز برطرف کند.
بیشتر بخوانید: انواع عفونت پوست و علائم عفونت زخم و درمان آن
موارد استفاده پانسمان نقره
پانسمان نقره برای زخم‌هایی مناسب است که در معرض خطر بالای عفونت هستند.
- زخم‌های عفونی یا آلوده
- زخم‌های مزمن مقاوم به درمان
- سوختگی‌های درجه ۲ و ۳
- زخم‌های جراحی در نواحی پرخطر
- زخم‌های فشاری یا دیابتی با ترشح زیاد
۱۰. پانسمان کامپوزیت زخم
پانسمان کامپوزیت یکی از پیشرفته‌ترین انواع پانسمان زخم نوین است که از ترکیب چندین لایه عملکردی ساخته می‌شود. این لایه‌ها معمولا شامل یک لایه جاذب ترشح، یک لایه محافظ، و یک لایه تماس غیرچسبنده با زخم هستند. به دلیل ساختار چندگانه، این پانسمان‌ها می‌توانند همزمان چند کارکرد مهم مانند جذب ترشحات، محافظت در برابر آلودگی و حفظ رطوبت زخم را انجام دهند.
موارد استفاده پانسمان کامپوزیت
پانسمان‌های کامپوزیت برای زخم‌هایی کاربرد دارند که نیاز به چند عملکرد درمانی همزمان دارند.
- زخم‌های جراحی با ترشح متوسط تا زیاد
- زخم‌های دیابتی یا مزمن
- زخم‌های فشاری با عمق متوسط
- زخم‌های پوستی با بافت‌های آسیب دیده
- زخم‌هایی که نیاز به حفظ رطوبت و محافظت همزمان دارند
پانسمان های تخصصی زخم
در سال‌های اخیر، پیشرفت‌های چشمگیری در طراحی و تولید محصولات زخم و پانسمان‌های تخصصی زخم صورت گرفته که هدف آن‌ها درمان سریع زخم، کاهش عوارض و تطابق بهتر با شرایط خاص بیماران است. برخی از محصولات درمان زخم شامل موارد زیر می‌شوند:
- پانسمان‌های زیستی یا بیولوژیک ساخته شده از بافت‌های انسانی یا حیوانی
- پانسمان‌های هوشمند که قادر به تشخیص عفونت یا تغییر رنگ در صورت ترشح زیاد هستند
- پانسمان‌های دارویی با آنتی بیوتیک یا ضدالتهاب برای زخم‌های عفونی
- پانسمان‌های طراحی شده برای زخم‌های ناشی از سرطان یا زخم‌های ایسکمیک
- پانسمان‌های مخصوص درمان زخم با لیزر، فشار منفی یا تکنولوژی نانوفیبر
زمان استفاده از انواع پانسمان زخم
در انتخاب بهترین پانسمان برای هر نوع زخم، نوع زخم، میزان ترشح، احتمال عفونت و محل قرارگیری زخم نقش کلیدی دارند. پانسمان‌ها باید به گونه‌ای انتخاب شوند که از یک سو از زخم محافظت کرده و از سوی دیگر به ترمیم آن کمک کنند. استفاده از انواع پانسمان زخم به شرایط بیمار و نوع زخم بستگی دارد، اما در ادامه راهنمایی کلی ارائه می‌شود:
- زخم‌های خشک و سطحی: پانسمان‌های هیدروژل برای تأمین رطوبت
- زخم‌های با ترشح زیاد: پانسمان‌های فوم یا آلژینات برای جذب مایعات
- زخم‌های در معرض آلودگی: پانسمان نقره برای خاصیت آنتی باکتریال
- زخم‌های پوستی مزمن: پانسمان کلاژن یا کامپوزیت برای درمان سریع زخم
- زخم‌های حساس یا نزدیک به مفاصل: پانسمان غیرچسبنده یا فیلم شفاف
زمان تعویض پانسمان زخم
تعویض پانسمان به نوع پانسمان، میزان ترشح و وضعیت ترمیم زخم بستگی دارد. در برخی زخم‌ها نیاز است که پانسمان روزانه تعویض شود، در حالی که در زخم‌های تمیز با ترشح کم، می‌توان پانسمان را برای چند روز نگه داشت.
پانسمان سیلیکونی یکی از گزینه‌های محبوب در درمان زخم‌های حساس است، زیرا به بافت تازه زخم آسیبی نمی‌زند و باعث درد نمی‌شود. سیلیکونی بودن این پانسمان به کاهش اسکار (جای زخم) کمک می‌کند.
- پانسمان با ترشح زیاد: تعویض روزانه یا حداکثر هر ۲ روز
- زخم‌های جراحی تمیز: تعویض هر ۲ تا ۳ روز
- زخم با پانسمان ضدعفونی کننده (مثل نقره): هر ۲ تا ۴ روز
- پانسمان سیلیکونی: هر ۲ تا ۴ روز
- اگر پانسمان خیس یا آغشته به خون شد، باید فورا تعویض شود
نکات پانسمان زخم در منزل
در مراقبت‌های خانگی، رعایت نکات بهداشتی و انتخاب درست پانسمان اهمیت زیادی دارد. پانسمان زخم به انگلیسی “Wound Dressing” نامیده می‌شود و آشنایی با این اصطلاح می‌تواند در منابع آموزشی یا هنگام خرید محصولات پزشکی مفید باشد.
بیشتر بخوانید: ۱۰ درمان خانگی برای از بین بردن جای زخم و اسکار
برای انجام پانسمان در منزل، رعایت موارد زیر ضروری است:
- دست‌ها را با صابون و آب گرم بشویید یا از دستکش استریل استفاده کنید
- محل زخم را با سرم فیزیولوژی یا محلول تجویز شده پزشک تمیز کنید
- از پانسمان مناسب با نوع زخم استفاده کنید (ترجیحا نوین و استریل)
- از چسب زخم بدون حساسیت استفاده کنید، مخصوصا در پوست‌های آسیب‌پذیر
- پانسمان را در زمان مقرر و با تکنیک صحیح تعویض کنید
سوالات متداول درباره انواع پانسمان زخم
در ادامه مقاله، به سؤالات متداول درباره انواع پانسمان پاسخ می‌دهیم تا ابهامات رایج درباره انتخاب، استفاده و نگهداری پانسمان‌ها برطرف شود. این بخش به شما کمک می‌کند بهترین پانسمان را متناسب با نوع زخم انتخاب کرده و نکات کاربردی روزمره را بهتر بدانید.
بهترین پانسمان سوختگی چیست؟
بهترین پانسمان برای درمان و ترمیم سوختگی بستگی به شدت و درجه آن دارد، اما معمولا از پانسمان‌های نوین با خاصیت مرطوب کننده و ضدعفونی کننده استفاده می‌شود. پانسمان‌های هیدروژل، نقره‌ای و فیلم شفاف از جمله انواع پانسمان مناسب برای سوختگی‌های سطحی تا متوسط هستند، زیرا با حفظ رطوبت، درد را کاهش داده و از عفونت جلوگیری می‌کنند. در سوختگی‌های شدید، پزشک ممکن است پانسمان‌های بیولوژیک یا تخصصی تجویز کند.
پانسمان زخم باز بعد از عمل جراحی به چه صورت است؟
در زخم‌های باز پس از جراحی، استفاده از پانسمان زخم به منظور جلوگیری از آلودگی، جذب ترشحات و تسریع بهبود ضروری است. در ابتدا ممکن است از گاز استریل یا پانسمان فوم استفاده شود، اما در ادامه و برای ترمیم بهتر، استفاده از پانسمان‌های غیر چسبنده یا پانسمان سیلیکونی توصیه می‌شود. پانسمان باید بسته به ترشح زخم، هر یک تا سه روز تعویض شود. انتخاب بهترین پانسمان در این مرحله به وضعیت ترمیم و نوع زخم بستگی دارد.
چگونه پانسمان چسبیده به زخم را جدا کنیم
اگر پانسمان به پوست یا بافت زخم چسبیده باشد، جدا کردن آن بدون آسیب و درد نیاز به دقت دارد. برای این کار می‌توانید از روش‌های زیر استفاده کنید:
- ابتدا پانسمان را با سرم فیزیولوژی یا آب استریل مرطوب کنید.
- چند دقیقه صبر کنید تا چسبندگی کاهش یابد.
- به آرامی و با زاویه کم شروع به جدا کردن پانسمان کنید.
- در صورت مقاومت، از گاز استریل مرطوب یا روغن‌های مخصوص پزشکی استفاده کنید.
- از پانسمان نوین غیرچسبنده برای دفعات بعدی استفاده کنید تا این مشکل تکرار نشود.
معرفی بهترین پانسمان سیلیکونی زخم
یکی از محصولات درمان زخم و اسکار ژل سیلیکونی سیکالدرم است که با ترکیبی از سیلیکون، ویتامین C و روغن رزهیپ، به بهبود ظاهر و عملکرد پوست آسیب دیده کمک می‌کند. این ژل با ایجاد یک لایه محافظتی، رطوبت پوست را حفظ کرده و از ایجاد اسکارهای غیرطبیعی جلوگیری می‌کند.
ویژگی های ژل سیلیکونی سیکالدرم
- ترکیبات فعال: حاوی ۹۵% سیلیکون، ویتامین C و روغن رزهیپ برای افزایش آبرسانی و تحریک سنتز کلاژن.
- عملکرد محافظتی: ایجاد یک لایه نامرئی و تنفس پذیر بر روی پوست که از تبخیر آب جلوگیری کرده و شرایط بهینه برای ترمیم زخم فراهم می‌کند.
- کاهش علائم اسکار: کاهش قرمزی، خارش و ناراحتی مرتبط با اسکارهای جدید و قدیمی.
- کاربرد گسترده: مناسب برای انواع اسکارهای جراحی، سوختگی، اسکار آکنه، بریدگی و زخم‌های ناشی از ضربه.
- استفاده آسان: بدون نیاز به پانسمان یا چسب اضافی؛ پس از خشک شدن، می‌توان از ضدآفتاب یا محصولات آرایشی استفاده کرد.
نحوه استفاده از ژل سیلیکونی سیکالدرم
- زمان شروع: پس از بسته شدن کامل زخم یا برداشتن بخیه‌ها.
- آماده سازی پوست: ناحیه مورد نظر را تمیز و خشک کنید.
- استفاده از ژل: لایه نازکی از ژل را بدون مالش بر روی ناحیه آسیب دیده قرار دهید.
- تکرار مصرف: دو بار در روز به مدت ۶۰ تا ۹۰ روز یا طبق توصیه پزشک.
