یکی از مشکلات شایع، اما کمتر مورد توجه در نظام سلامت زخم مزمن است. این مشکل می‌تواند زندگی روزمره فرد را به شدت سخت کند و از فعالیت‌های معمول به خوبی بر نیاید. برخلاف زخم‌های معمولی که در مدت کوتاهی ترمیم می‌شوند، زخم‌های مزمن به سختی بهبود می‌یابند و ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها باز بمانند.
در این مقاله از سیکالدرم قصد داریم به این سوال پاسخ بدهیم که زخم مزمن چیست و چه انواعی دارد. همین طور علت‌های آن، راه درمان و از همه مهم‌تر پیشیگری از این نوع زخم را به طور کامل بررسی کنیم. با ما همراه باشید. در انتها به سوال‌های متداول شما پاسخ داده‌ایم.
زخم مزمن چیست؟
زخمی که روند بهبودی طبیعی آن متوقف یا بسیار کند شده باشد را زخم مزمن می‌گویند. نکته مهم در مورد زخم‌های مزمن این است که معمولا نیاز به مراقبت‌های خاص و پیگیری‌های طولانی مدت دارند، زیرا ممکن است به عفونت، درد مزمن یا مشکلات حرکتی منجر شوند. شناخت درست از اینکه زخم مزمن چیست، در تصمیم‌گیری برای درمان مؤثر بسیار اهمیت دارد.
- برخلاف زخم‌های حاد، در مراحل مختلف ترمیم (التهاب، تکثیر سلولی، بازسازی) دچار اختلال می‌شود.
- معمولا به دلیل بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، نارسایی وریدی یا زخم فشاری ایجاد می‌شود.
- علائم آن می‌تواند شامل بوی نامطبوع، ترشح مداوم، تغییر رنگ پوست اطراف و درد مزمن باشد.
- محل زخم‌های مزمن اغلب در نواحی پایین پا، پاشنه، یا نواحی تحت فشار بدن است.
- درمان باید توسط تیم پزشکی متخصص و با برنامه‌ای منظم انجام شود.
انواع زخم مزمن
علت زمینه‌ای و محل ایجاد، زخم های مزمن را به چند دسته تقسیم می‌کند. هر نوع از این زخم‌ها خصوصیات و روند درمانی خاص خود را دارد. شناخت انواع زخم مزمن برای انتخاب روش درمانی مناسب و پیشگیری از عوارض جدی اهمیت زیادی دارد.
زخم های وریدی (زخم‌های ناشی از نارسایی وریدی)
این زخم‌ها معمولا در ناحیه ساق پا ظاهر می‌شوند و علت اصلی آن اختلال در بازگشت خون به قلب است.
- پوست اطراف زخم ممکن است تیره و نازک شود.
- تورم پاها و احساس سنگینی شایع است.
- زخم معمولا سطحی و با ترشح فراوان است.
- استفاده از جوراب‌های فشاری در درمان مؤثر است.
- نیاز به مراقبت طولانی مدت دارد.
زخم های دیابتی
در بیماران دیابتی، کاهش حس و آسیب به اعصاب پا باعث ایجاد زخم‌هایی می‌شود که به سختی بهبود می‌یابند.
بیشتر بخوانید: چه ارتباطی بین دیابت و بهبود زخم وجود دارد؟
- در ناحیه کف پا یا انگشتان شایع‌تر است.
- به دلیل کاهش جریان خون، ترمیم با مشکل مواجه می‌شود.
- گاهی بدون درد بوده و بیمار متوجه آن نمی‌شود.
- کنترل دقیق قند خون برای درمان ضروری است.
- خطر عفونت و قطع عضو در این زخم‌ها بالاست.
زخم های فشاری (زخم بستر)
این نوع زخم در افرادی ایجاد می‌شود که مدت طولانی در یک وضعیت ثابت قرار دارند، مثل بیماران بستری یا فلج.
- معمولا در نواحی استخوانی مانند دنبالچه، پاشنه یا باسن ظاهر می‌شود.
- بافت زیر پوست به تدریج تخریب می‌شود.
- پیشگیری با تغییر وضعیت مکرر بدن امکان پذیر است.
- استفاده از تشک‌های مخصوص فشار را کاهش می‌دهد.
- درمان نیاز به تمیز نگه داشتن محل و مراقبت تخصصی زخم دارد.
زخم های شریانی
این زخم‌ها در اثر کاهش جریان خون ناشی از بیماری‌های شریانی (مانند آترواسکلروز) ایجاد می‌شوند.
- معمولا دردناک و در نواحی انگشتان یا پاشنه هستند.
- پوست اطراف زخم سرد و رنگ پریده است.
- درمان شامل بهبود گردش خون و گاهی جراحی است.
- نباید بانداژهای فشاری در این نوع زخم استفاده شود.
- خطر گسترش به بافت‌های عمقی بالاست.
زخم های تروما
این زخم‌ها در صورت عدم رسیدگی صحیح یا وجود بیماری‌های زمینه‌ای به زخم مزمن تبدیل می‌شوند.
بیشتر بخوانید: زخم تروما (Trauma) چیست؟
- ممکن است ناشی از بریدگی، ضربه یا سوختگی باشند.
- اگر روند درمان اولیه ناقص باشد، زخم مزمن می‌شود.
- توجه به تمیزی زخم و جلوگیری از عفونت ضروری است.
- درمان بسته به علت اولیه و عمق زخم انجام می‌شود.
- گاهی نیاز به پیوند پوست یا درمان‌های پیشرفته دارد.
علل زخم مزمن کدامند؟
زخم مزمن معمولا به دلیل اختلال در روند طبیعی ترمیم بافت‌ها ایجاد می‌شود. برخلاف زخم‌های عادی که طی چند روز تا چند هفته بسته می‌شوند، این زخم ممکن است ماه‌ها باز بماند و حتی گسترش یابد. برای اینکه بتوان درمان مؤثری برای آن یافت، شناخت علت زخم مزمن اهمیت زیادی دارد و در ادامه بر اساس تحقیقات مجله InformedHealth به صورت اجمالی به این علل اشاره می‌کنیم.
بیماری‌های زمینه‌ای
یکی از مهم‌ترین علت‌ها، بیماری‌هایی مانند دیابت، نارسایی وریدی و شریانی است. این بیماری‌ها باعث کاهش اکسیژن رسانی، اختلال در عملکرد سلول‌ها و تأخیر در بازسازی بافت‌ها می‌شوند. زخم در این شرایط معمولا مقاوم به درمان و مستعد عفونت است.
- دیابت: از مهم‌ترین علل است که به دلیل کاهش جریان خون و آسیب عصبی، زخم‌های دیابتی دیرتر بهبود می‌یابند.
- بیماری‌های عروقی (شریانی و وریدی): باعث کاهش اکسیژن رسانی و تغذیه سلول‌ها شده و فرآیند ترمیم را مختل می‌کنند.
- فشار خون بالا یا پایین: باعث اختلال در خونرسانی و ایجاد شرایط نامناسب برای بهبود زخم می‌شود.
عوامل محیطی و سبک زندگی
عادت‌هایی مانند سیگار کشیدن، تغذیه نامناسب و بی‌تحرکی طولانی مدت می‌توانند کند شدن ترمیم زخم شوند. این فاکتورها با تضعیف سیستم ایمنی و کاهش خون رسانی، شرایط مزمن شدن زخم را فراهم می‌کنند. سبک زندگی سالم می‌تواند در پیشگیری و بهبود زخم‌های مزمن نقش کلیدی ایفا کند.
- سیگار کشیدن: باعث تنگ شدن عروق و کاهش خون رسانی به بافت‌ها می‌شود.
- تغذیه نامناسب: کمبود ویتامین‌ها، مواد معدنی و پروتئین مانع ترمیم بافت‌ها می‌شود.
- بی‌تحرکی یا بستری طولانی مدت: به ویژه در سالمندان باعث ایجاد زخم‌های فشاری یا زخم بستر می‌شود.
عفونت و التهابات مزمن
وقتی زخم دچار عفونت می‌شود، بدن وارد فاز دفاعی و التهابی می‌گردد و فرآیند ترمیم متوقف می‌شود. همچنین در برخی بیماری‌های خودایمنی یا التهابی، پاسخ ایمنی غیرطبیعی باعث مزمن شدن زخم می‌شود. در چنین شرایطی، کنترل التهاب و عفونت برای آغاز درمان ضروری است.
بیشتر بخوانید: علائم عفونت زخم و درمان آن چیست؟
- عفونت مکرر یا مزمن: می‌تواند زخم را از فاز التهاب خارج نکند و اجازه ندهد وارد فاز ترمیم شود.
- واکنش‌های ایمنی غیرطبیعی: مثل در بیماری‌های خودایمنی که باعث مزمن شدن زخم می‌شود.
فاکتورهای خارجی
زخم‌هایی که به دلیل ضربه، فشار مداوم یا سوختگی‌های شدید ایجاد می‌شوند، در صورت مراقبت ناکافی به زخم مزمن تبدیل می‌شوند. تماس مکرر با عوامل محرک، استفاده از کفش نامناسب یا بی‌توجهی به پاکسازی زخم می‌تواند روند ترمیم را متوقف کند. مراقبت مناسب در مراحل اولیه زخم اهمیت زیادی دارد.
- ضربه‌های مکرر به یک ناحیه خاص: باعث تخریب مداوم بافت و اختلال در ترمیم می‌شود.
- سوختگی یا بریدگی عمیق: اگر به درستی درمان نشوند، ممکن است به زخم مزمن تبدیل شوند.
علائم زخم مزمن چیست؟
این زخم‌ها با علائم مشخصی همراه هستند که آن را از زخم‌های معمولی متمایز می‌کند. شناخت به موقع علائم به تشخیص و درمان مؤثرتر کمک می‌کند. این زخم‌ها اغلب با نشانه‌هایی همراه هستند که به مرور زمان بدتر می‌شوند و می‌توانند کیفیت زندگی فرد را کاهش دهند.
- کندی بهبود زخم یا توقف در ترمیم زخم: مهم‌ترین علامت زخم مزمن، طولانی شدن دوره باز بودن زخم است.
- درد مداوم یا افزایش یابنده: در برخی موارد، حتی با وجود ظاهر کوچک زخم، درد زیادی حس می‌شود.
- ترشح غیرطبیعی یا بوی نامطبوع: نشانه عفونت یا فعالیت باکتریایی در محل زخم است.
- تغییر رنگ پوست اطراف زخم: ممکن است پوست قرمز، تیره یا کبود شود که نشان دهنده التهاب یا نارسایی خون رسانی است.
- تورم، حرارت موضعی یا تب: در صورت عفونت گسترده ممکن است همراه با علائم سیستمیک مانند تب باشد.
روش های تشخیص زخم مزمن چیست؟
تشخیص دقیق زخم مزمن نقش مهمی در انتخاب درمان مؤثر و جلوگیری از عوارض دارد. پزشک برای تشخیص، علاوه بر بررسی بالینی، از ابزارهای تشخیصی خاصی استفاده می‌کند تا نوع و علت زخم مشخص شود.
- بررسی سابقه پزشکی بیمار: شامل بیماری‌های زمینه‌ای مثل دیابت یا مشکلات عروقی که می‌توانند عامل زخم مزمن باشند.
- معاینه بالینی دقیق زخم: اندازه، عمق، نوع ترشح، و ظاهر زخم بررسی می‌شود تا مزمن بودن آن مشخص گردد.
- آزمایش خون: برای ارزیابی سطح گلوکز، عفونت، کم خونی یا دیگر فاکتورهای تأثیرگذار بر بهبود زخم.
- کشت ترشحات زخم: برای شناسایی عفونت‌های باکتریایی یا قارچی در محل زخم.
- تصویربرداری (مثل سونوگرافی یا MRI): برای بررسی بافت‌های عمیق و استخوان‌ها در صورت مشکوک بودن به آسیب بیشتر.
عوارض زخم های مزمن چیست؟
اگر زخم مزمن به موقع تشخیص و درمان نشود، می‌تواند منجر به عوارض جدی و گاه جبران ناپذیر شود. این عوارض نه تنها سلامت جسمی، بلکه کیفیت زندگی بیمار را هم به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهند.
- از دست دادن عضو در موارد شدید: به ویژه در زخم‌های دیابتی که ممکن است به قطع عضو بینجامد.
- درد مزمن و کاهش تحرک: باعث اختلال در فعالیت‌های روزمره و کاهش کیفیت زندگی می‌شود.
- عفونت‌های سیستمیک (سپسیس): اگر باکتری‌ها وارد جریان خون شوند، می‌تواند تهدیدی برای جان بیمار باشد.
- افسردگی و اختلالات روانی: مداوم و طولانی می‌تواند اثرات روانی شدیدی بر فرد بگذارد.
- عفونت: یکی از خطرناک‌ترین مشکلاتی که در زخم‌های مزمن رخ می‌دهد، عفونت است. در ادامه به این مورد بیشتر می‌پردازیم.
عفونت زخم مزمن
عفونت زخم مزمن می‌تواند ترمیم زخم را متوقف کند و حتی به بروز عوارض شدیدتری منجر شود. تشخیص و کنترل سریع عفونت، بخش مهمی از درمان این نوع زخم‌ها محسوب می‌شود.
بیشتر بخوانید: ۷ درمان طبیعی زخم عفونی چیست؟
- علائم عفونت: شامل قرمزی، تورم، ترشح بدبو یا چرکی، درد افزایش یابنده، و گاهی تب.
- دلایل شایع عفونت: تمیز نکردن صحیح زخم، استفاده از پانسمان‌های نامناسب، یا ضعف سیستم ایمنی.
- عواقب عفونت کنترل نشده: می‌تواند منجر به تخریب بافت، ایجاد آبسه، یا انتشار عفونت به سراسر بدن شود.
- درمان عفونت: استفاده از آنتی بیوتیک‌های موضعی یا سیستمیک، پاکسازی زخم و گاهی مداخلات جراحی.
- پیشگیری از عفونت: رعایت بهداشت، تغییر مرتب پانسمان و مراجعه منظم به پزشک جهت پیگیری وضعیت زخم.
راه های جلوگیری از زخم مزمن
پیشگیری از زخم مزمن، به ویژه در افرادی که در معرض خطر هستند، بهترین و مؤثرترین راه برای کاهش عوارض و هزینه‌های درمانی است. با رعایت چند نکته ساده اما مهم می‌توان از ایجاد بسیاری از زخم‌های مزمن جلوگیری کرد.
- کنترل دقیق بیماری‌های زمینه‌ای: مثل دیابت و فشار خون برای جلوگیری از آسیب بافتی و اختلال خونرسانی.
- تغذیه سالم : برای تقویت سیستم ایمنی و تسریع ترمیم بافت‌ها، از یک رژیم غذایی مناسب برای ترمیم زخم پیروی کنید.
- اجتناب از بی‌تحرکی و نشستن یا خوابیدن طولانی در یک وضعیت: برای جلوگیری از ایجاد زخم فشاری.
- رعایت بهداشت فردی و پوستی: تمیز نگه داشتن پوست و رسیدگی به خراش‌ها یا بریدگی‌های کوچک.
- استفاده از کفش مناسب و مراقبت از پاها در افراد دیابتی: برای پیشگیری از زخم پای دیابتی که یکی از شایع‌ترین انواع زخم مزمن است.
مراحل بهبود زخم مزمن
زخم مزمن برای بهبود نیاز به عبور از چند مرحله مشخص دارد که در شرایط مزمن ممکن است یکی از این مراحل دچار اختلال شده باشد. شناخت این مراحل به درک بهتر فرآیند درمان کمک می‌کند.
- مرحله التهاب: در روزهای اولیه زخم، بدن با ارسال گلبول‌های سفید با عفونت مبارزه کرده و محیط زخم را پاکسازی می‌کند.
- مرحله تکثیر سلولی: سلول‌های جدید پوست و عروق خونی شروع به رشد کرده و بافت آسیب دیده جایگزین می‌شود.
- مرحله ترمیم و بازسازی: بافت جدید تقویت می‌شود و زخم به تدریج کوچک شده و بسته می‌شود.
- مرحله سازمان‌دهی مجدد بافت: که طی آن، بافت ترمیم شده ساختار منسجم‌تری پیدا می‌کند و عملکرد طبیعی‌اش را بازیابی می‌کند.
- در زخم‌های مزمن ممکن است یکی از این مراحل متوقف شود: که دلیل عدم بهبودی و مزمن شدن زخم خواهد بود.
درمان زخم مزمن
درمان نیازمند رویکردی جامع و چندبُعدی است. هرچه درمان زخم مزمن زودتر آغاز شود، شانس موفقیت و پیشگیری از عوارض بیشتر خواهد بود. تحقیقات نشان می‌دهد که درمان زخم بسته به نوع زخم، علت آن و وضعیت سلامت فرد، درمان ممکن است ترکیبی از مراقبت‌های موضعی، دارویی و گاهی جراحی باشد.
بیشتر بخوانید: راه های درمان سریع زخم
- تمیز کردن منظم زخم (دبریدمان): برای برداشتن بافت‌های مرده و کاهش بار باکتریایی.
- پانسمان‌های پیشرفته: مثل پانسمان‌های مرطوب، آنتی باکتریال یا حاوی فاکتورهای رشد برای تسریع ترمیم.
- درمان بیماری زمینه‌ای به صورت همزمان: برای مثال، کنترل قند خون در افراد دیابتی.
- مصرف آنتی بیوتیک در صورت وجود عفونت: به صورت موضعی یا خوراکی طبق نظر پزشک.
- استفاده از روش‌های پیشرفته مثل درمان با اکسیژن پرفشار یا لیزردرمانی: در موارد مقاوم یا زخم‌های پیچیده.
درمان طیبعی زخم مزمن چیست؟
در کنار روش‌های پزشکی، برخی درمان های طبیعی زخم می‌توانند به درمان زخم مزمن کمک کنند. البته این روش‌ها نباید جایگزین درمان تخصصی شوند، بلکه به عنوان روش مکمل زیر نظر پزشک قابل استفاده‌اند.
- عسل طبیعی: خاصیت آنتی باکتریال و ترمیم کنندگی دارد و به کاهش عفونت کمک می‌کند. خواص عسل برای زخم چیست؟
- ژل آلوئه ورا: باعث کاهش التهاب و افزایش سرعت ترمیم بافت‌های آسیب دیده می‌شود.
- روغن درخت چای یا روغن نارگیل: دارای خاصیت ضدعفونی‌کننده است و از رشد باکتری‌ها جلوگیری می‌کند.
- زردچوبه: با خاصیت ضدالتهابی می‌تواند در کاهش التهاب زخم مؤثر باشد.
- مصرف غذاهای ضد التهاب و سرشار از آنتی اکسیدان: مانند سبزیجات برگ‌دار، میوه‌های تازه و پروتئین‌های سالم.
سوالات متداول درباره زخم مزمن و درمان آن
در ادامه به پرتکرارترین سوالاتی که بیماران درباره زخم مزمن دارند، به‌صورت خلاصه پاسخ داده‌ایم. دقت کنید که پاسخ ما لزوما درست‌ترین پاسخ و دقیق‌ترین پاسخ نیست. شما حتما باید برای بررسی دقیق و درست به پزشک مراجعه کنید. پزشک با انجام آزمایشات و بررسی دقیق می‌تواند توصیه‌های دقیقی از درمان و پیشگیری ارائه بدهد.
ظاهر زخم مزمن چه رنگی است
رنگ زخم یکی از نشانه‌های مهم برای بررسی پیشرفت یا توقف فرایند درمان است. زخم‌های مزمن سالم معمولا صورتی یا قرمز هستند که نشان از خون رسانی مناسب و آغاز روند ترمیم دارند.
اما اگر زخم به رنگ زرد، سبز یا خاکستری دیده شود، احتمال وجود عفونت و بافت مرده بالاست. رنگ سیاه یا قهوه‌ای تیره معمولا نشان دهنده نکروز یا مرگ بافتی است و نیاز فوری به پاکسازی (دبریدمان) دارد. سفید شدن اطراف زخم ممکن است از رطوبت بیش از حد یا ضعف جریان خون خبر دهد. به طور کلی، هر تغییری در رنگ زخم مزمن باید جدی گرفته شود و زیر نظر پزشک بررسی گردد.
در زخم مزمن کدام فاز التیامی طولانی تر است
زخم‌های مزمن معمولا در فاز التهابی مدت بیشتری باقی می‌مانند. اما در زخم مزمن، فاز التهابی که در حالت طبیعی باید تنها چند روز طول بکشد، ممکن است هفته‌ها ادامه یابد. در این مرحله، بدن سعی دارد با التهاب، باکتری‌ها و بافت‌های مرده را پاکسازی کند، اما به دلیل عوامل زمینه‌ای مثل عفونت یا بیماری‌هایی مانند دیابت، این روند مختل می‌شود.
درمان زخم مزمن چند ماه طول میکشد
مدت زمان درمان به فاکتورهای متعددی بستگی دارد. علت اصلی زخم، سلامت عمومی بدن بیمار، وجود یا عدم وجود عفونت، و میزان مراقبت روزانه از زخم همگی در زمان ترمیم زخم تاثیر گذار هستند. در حالت کلی، درمان زخم می‌تواند از چند هفته تا چند ماه طول بکشد. زخم‌های خفیف معمولا در مدت ۸ تا ۱۲ هفته بهبود پیدا می‌کنند، در حالی که زخم‌های عمیق‌تر یا آلوده ممکن است تا ۶ ماه یا بیشتر نیاز به مراقبت داشته باشند.
آیا زخم مزمن قابل درمان است؟
بله، برخلاف باور برخی افراد، زخم مزمن نیز با درمان مناسب قابل ترمیم و بهبود است. البته فرآیند درمان زخم معمولا طولانی‌تر از زخم‌های حاد است و نیاز به مراقبت‌های تخصصی و منظم دارد. نکته کلیدی در این مسیر، تشخیص صحیح علت زمینه‌ای زخم و رفع آن همزمان با ترمیم زخم است.
چه کسانی بیشتر در معرض زخم مزمن قرار دارند؟
افرادی که دارای بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، مشکلات عروقی یا نقص ایمنی هستند، بیشترین احتمال ابتلا به زخم مزمن را دارند. همچنین سالمندان، افراد بستری‌شده برای مدت طولانی، یا کسانی که تحرک کمی دارند و دچار بی‌حسی اندام‌ها هستند، در معرض خطر بیشتری قرار می‌گیرند. شناخت این گروه‌های پرخطر برای پیشگیری بسیار حیاتی است.
آیا درمان زخم مزمن فقط با دارو انجام می‌شود؟
خیر، درمان زخم مزمن یک روند چندوجهی است و تنها به مصرف دارو محدود نمی‌شوذ. در کنار دارودرمانی، اقدامات مهمی مانند پانسمان مناسب، پاکسازی بافت‌های مرده، کنترل دقیق قند خون و تغذیه صحیح نیز باید انجام گیرد. در برخی موارد، درمان‌های نوین مانند اکسیژن درمانی یا لیزردرمانی نیز تجویز می‌شود. همه این روش‌ها در کنار هم به بهبود مؤثر زخم کمک می‌کنند.
آیا زخم مزمن می‌تواند به سرطان تبدیل شود؟
در موارد بسیار نادر، برخی زخم‌های مزمن که مدت طولانی درمان نشده باقی بمانند، ممکن است دچار تغییرات بدخیم شوند. این پدیده که به آن «سرطان مارجولین» گفته می‌شود، بیشتر در زخم‌هایی با بافت مرده و چرکین مشاهده می‌شود. به همین دلیل، پیگیری و درمان به موقع زخم اهمیت زیادی دارد و نباید نادیده گرفته شود.
آیا زخم مزمن همیشه با درد همراه است؟
نه لزوما. اگرچه بسیاری با درجاتی از درد همراه هستند، اما در برخی موارد به ویژه در بیماران دیابتی که دچار نوروپاتی هستند، زخم ممکن است کاملا بدون درد باشد. این بی‌دردی خطرناک است، زیرا بیمار ممکن است متوجه پیشرفت زخم نشود. بنابراین، صرف نداشتن درد به معنای کم اهمیت بودن زخم نیست و بررسی منظم آن ضروری است.
