یکی از مهم‌ترین مراحل در فرآیند مراقبت از زخم، شستشوی زخم است. اگر این مرحله به‌درستی انجام نشود، احتمال عفونت، تأخیر در ترمیم زخم و باقی ماندن جای زخم افزایش می‌یابد.
به همین دلیل در این مقاله از برند سیکالدرم، می‌خواهیم به‌طور کامل به این موضوع بپردازیم که شستشوی زخم چیست، نحوه تمیز کردن زخم چگونه است و چگونه می‌توان با رعایت اصول بهداشتی، پاکسازی زخم را به‌درستی انجام داد. با ما همراه باشد. در انتهای مقاله به پرسش‌های پرتکرار شما پاسخ داده‌ایم.
شستشوی زخم چیست؟
شستشوی زخم به فرایندی گفته می‌شود که طی آن آلودگی‌ها، بقایای خارجی، میکروب‌ها و ترشحات از سطح زخم پاک می‌شود. این مرحله نقش مهمی در پیشگیری از عفونت و بهبود سریع‌تر بافت آسیب دیده دارد. شستن زخم باید با توجه به نوع و عمق زخم، و با استفاده از مواد ایمن و سازگار با پوست انجام شود.
موارد مهم در شستشوی زخم:
- استفاده از آب ولرم یا محلول‌های ایزوتونیک (مثل نرمال سالین)
- اجتناب از استفاده از الکل یا بتادین روی زخم‌های باز، مگر در موارد خاص
- پرهیز از تماس مستقیم دست با زخم؛ استفاده از دستکش توصیه می‌شود
- حذف هرگونه جسم خارجی یا خاک با کمک گاز استریل یا سرنگ
- حفظ فشار ملایم هنگام شستن زخم برای جلوگیری از آسیب بیشتر
- خشک کردن زخم با گاز استریل به‌صورت ضربه‌ای (نه مالشی)
- استفاده از سرم شستشوی زخم
شناخت اسم سرم شستشوی زخم برای انتخاب محصول مناسب در پاکسازی و مراقبت از زخم اهمیت بالایی دارد. این آگاهی به بهبود سریع‌تر زخم و جلوگیری از عفونت کمک می‌کند.
نحوه تمیز کردن زخم چیست؟
تمیز کردن زخم شامل چند مرحله است که هدف اصلی آن، فراهم کردن بستر مناسب برای ترمیم زخم و کاهش خطر بروز عفونت است. این فرآیند، بخشی جدایی ناپذیر از مراقبت روزانه از زخم‌های حاد یا زخم‌های مزمن به‌شمار می‌رود. در صورت وجود سوختگی، زخم جراحی یا خراش‌های سطحی، پاکسازی زخم باید با دقت بیشتری انجام شود.
مراحل تمیز کردن زخم:
- ابتدا دست‌ها را با آب و صابون بشویید و خشک کنید.
- از دستکش استریل استفاده کنید تا آلودگی به زخم منتقل نشود.
- زخم را با محلول شستشو (مثل سرم فیزیولوژیک) به‌آرامی شستشو دهید.
- سرم شستشوی زخم معمولا به نام «سرم فیزیولوژیک» یا «سرم سدیم کلراید ۰/۹%» شناخته می‌شود که برای شستشوی ایمن و بدون آسیب زخم کاربرد دارد.
- اگر جسم خارجی در زخم وجود دارد، آن را با پنس استریل خارج کنید.
- اطراف زخم را با گاز آغشته به محلول مناسب پاک کنید.
- پس از تمیز کردن، زخم را به‌آرامی خشک کرده و آماده پانسمان کنید.
آشنایی با اسم سرم شستشوی زخم اهمیت زیادی در انتخاب محصول مناسب برای پاکسازی و مراقبت اصولی از زخم دارد. استفاده از سرم مناسب می‌تواند روند بهبود را تسریع کند و احتمال عفونت را کاهش دهد.
چرا پاکسازی زخم اهمیت دارد؟
پاکسازی زخم به کاهش بار میکروبی، جلوگیری از التهاب و آماده سازی زخم برای ترمیم کمک می‌کند. این مرحله به‌ویژه در زخم‌های مزمن مانند زخم دیابتی یا زخم فشاری، اهمیت دوچندانی دارد. ناتوانی در پاکسازی کامل زخم، می‌تواند به عفونت‌های ثانویه و حتی تأخیر در بهبود منجر شود.
مزایای پاکسازی زخم:
- کاهش میزان آلودگی میکروبی در محل زخم
- کمک به ترمیم سریع‌تر بافت
- کاهش خطر بروز عفونت
- پیشگیری از ایجاد بافت مرده (نکروز)
- بهبود تأثیر درمان‌های موضعی مانند کرم‌های ترمیم کننده
- کاهش نیاز به مداخلات تهاجمی‌تر در آینده
بیشتر بخوانید: انواع عفونت زخم و درمان آن
مراحل تمیز کردن زخم
تمیز کردن زخم به معنای انجام مجموعه‌ای از اقدامات ساده، اما موثر برای کاهش خطر عفونت و کمک به ترمیم طبیعی پوست است. رعایت ترتیب و دقت در این مراحل، نقش مهمی در حفظ سلامت پوست دارد. این اقدامات نه‌تنها برای زخم‌های سطحی و خانگی، بلکه در بسیاری از موارد اورژانسی نیز مفید و کاربردی هستند.
بیشتر بخوانید: درمان انواع زخم باز و بسته؛ درمان زخم + مراحل بهبود زخم
۱. شستشوی دست‌ها
پیش از تماس با زخم، باید دستان خود را کاملا تمیز کنید. این کار از انتقال باکتری‌ها و آلودگی‌ها به زخم باز جلوگیری کرده و اولین قدم در محافظت از پوست آسیب دیده است.
- از آب ولرم و صابون ملایم برای شستن دست‌ها استفاده کنید.
- زمان شستشو باید حداقل ۲۰ ثانیه باشد.
- در نبود آب، از محلول ضدعفونی کننده بر پایه الکل استفاده شود.
- زیر ناخن‌ها و بین انگشتان را فراموش نکنید.
- پس از شستشو، دست‌ها را با دستمال تمیز خشک کنید.
۲. وارد کردن فشار ملایم روی زخم
اگر زخم همراه با خونریزی است، باید آن را به‌آرامی متوقف کرد. وارد کردن فشار ملایم کمک می‌کند تا خونریزی کنترل شده و آلودگی‌های احتمالی از بین برود.
- از گاز استریل یا پارچه تمیز و خشک استفاده کنید.
- با کف دست یا انگشت، فشار ملایمی به محل زخم وارد کنید.
- در صورت نیاز، چند دقیقه فشار را حفظ کنید تا خونریزی متوقف شود.
- اگر خونریزی شدید بود، فورا به پزشک مراجعه کنید.
- پس از توقف خون، زخم را برای شستشو آماده کنید.
۳. شستشوی زخم با آب
در این مرحله، هدف حذف آلودگی‌های سطحی و جلوگیری از عفونت است. شستشوی صحیح زخم، یکی از مهم‌ترین بخش‌های پاکسازی اولیه محسوب می‌شود.
- از آب ولرم و جریان ملایم استفاده کنید.
- زخم را مستقیم زیر شیر آب یا با ریختن آب شستشو دهید.
- از صابون مستقیم روی زخم استفاده نکنید.
- در صورت وجود جسم خارجی، از پنس استریل یا گاز نمدار استفاده کنید.
- برای زخم‌های حساس، استفاده از سرم نمکی توصیه می‌شود.
۴. تمیز کردن زخم
تمیز کردن نواحی اطراف زخم، باعث جلوگیری از ورود آلودگی‌های پیرامونی به زخم باز می‌شود. این کار معمولا با محلول‌های ایمن یا آب جوشیده سرد شده انجام می‌شود.
- از گاز استریل آغشته به محلول نمکی استفاده کنید.
- اطراف زخم را به‌آرامی از داخل به بیرون تمیز کنید.
- از تماس مستقیم پنبه با زخم خودداری کنید.
- پوست اطراف را تحریک و ملتهب نکنید.
- در صورت وجود چسب یا آلودگی خشک، از محلول استریل برای نرم کردن آن استفاده شود.
۵. با دقت جدا کردن بقایای زخم از پوست
در برخی زخم‌ها، ممکن است بقایای آلودگی، پوست مرده یا ذراتی مانند خاک و شن در زخم باقی مانده باشد. تمیز کردن زخم در این مرحله باید با دقت و احتیاط انجام شود تا بافت سالم پوست آسیب نبیند.
- از پنس استریل برای برداشتن ذرات قابل مشاهده استفاده کنید.
- اگر جسم خارجی عمیق است، از دستکاری آن خودداری کرده و به پزشک مراجعه کنید.
- برای نرم کردن بافت خشک شده، از سرم شستشو یا آب جوشیده سرد شده کمک بگیرید.
- از کندن زخم یا پوسته‌های نیمه جدا شده پرهیز کنید.
- تمیز کردن زخم در این مرحله باید همراه با حفظ آرامش و بدون اعمال فشار زیاد انجام شود.
۶. خشک کردن پوست
پس از شستشوی زخم و جداسازی آلودگی‌ها، باید ناحیه را به‌آرامی خشک کرد. این کار به جلوگیری از رشد باکتری‌ها و آماده سازی زخم برای مراحل ترمیم کمک می‌کند.
- از گاز استریل خشک برای جذب رطوبت استفاده کنید.
- حوله یا دستمال پارچه‌ای معمولی به دلیل احتمال آلودگی مناسب نیستند.
- روی زخم را نکشید؛ فقط به‌آرامی فشار دهید.
- خشک کردن پوست اطراف زخم نیز اهمیت دارد.
- تا زمان استفاده از دارو یا پانسمان، اجازه دهید پوست چند دقیقه هوا بخورد.
۷. استفاده از کرم یا پماد آنتی بیوتیک
در برخی موارد، استفاده از کرم یا پماد آنتی بیوتیک می‌تواند به پیشگیری از عفونت کمک کند. البته این مرحله باید با در نظر گرفتن نوع زخم و حساسیت پوستی انجام شود.
بیشتر بخوانید: بهترین ترمیم کننده زخم چیست؟
- لایه نازکی از پماد را روی زخم قرار دهید.
- از تماس مستقیم تیوب با زخم خودداری کنید.
- در صورت تجویز پزشک، از داروهای خاص مانند موپیروسین استفاده کنید.
- اگر پوست نسبت به پماد واکنش نشان داد، مصرف را متوقف کرده و با پزشک مشورت کنید.
- برای ترمیم بهتر و کاهش جای زخم، استفاده از محصولات برند سیکالدرم مانند کرم یا ژل سیلیکونی زخم توصیه می‌شود.
۸. پانسمان زخم
پانسمان درست زخم باعث محافظت از آن در برابر آلودگی و تسریع روند بهبود می‌شود. بسته به نوع زخم و محل آن، انتخاب نوع پانسمان می‌تواند متفاوت باشد.
بیشتر بخوانید: انواع پانسمان زخم چیست؟
- از گاز استریل و چسب پانسمان استفاده کنید.
- پانسمان نباید خیلی سفت یا خیلی شل باشد.
- هر ۲۴ ساعت یا در صورت مرطوب شدن پانسمان، آن را تعویض کنید.
- زخم‌های سطحی در محیط خشک و تمیز گاهی نیازی به پانسمان ندارند.
- پس از هر بار پانسمان، محل زخم را بررسی کنید تا علائم عفونت قابل شناسایی باشد.
۹. ادامه دادن مراقبت زخم
شستشوی زخم پایان کار نیست؛ مراقبت مداوم از زخم تا زمان ترمیم کامل، نقش مهمی در پیشگیری از جای زخم، تغییر رنگ پوست یا بروز عفونت دارد.
- روزانه وضعیت زخم را بررسی کنید و در صورت لزوم دوباره شستشو دهید.
- از خاراندن، کندن یا تحریک محل زخم خودداری کنید.
- در صورت بروز قرمزی، ترشح غیرعادی یا تب، به پزشک مراجعه شود.
- برای ترمیم موثر، از ژل سیلیکون زخم یا کرم ترمیم کننده مانند محصولات سیکالدرم استفاده شود.
- پس از بهبود نسبی، از پوست ناحیه محافظت کرده و در برابر نور خورشید با ضد آفتاب بپوشانید.
مراقبت‌های بعد از تمیز کردن زخم
پس از اتمام مراحل تمیز کردن زخم، مراقبت صحیح از زخم اهمیت بسیاری دارد. این مراقبت‌ها از بروز عفونت جلوگیری کرده و باعث می‌شود درمان سریع‌تر زخم و بدون عارضه صورت گیرد. توجه به این نکات، به‌ویژه در زخم‌های باز یا عمیق، ضروری است.
بیشتر بخوانید: نکات مراقبت از زخم چیست؟
- زخم را در صورت نیاز، روزانه یا یک روز در میان با آب یا سرم شستشو دهید.
- از کندن لایه‌های خشک یا پوسته‌ها اجتناب کنید.
- در صورت لزوم از کرم یا ژل سیلیکونی سیکالدرم استفاده کنید.
- پانسمان زخم را به‌موقع تعویض و محل را خشک و تمیز نگه دارید.
- از قرار گرفتن زخم در معرض آفتاب، آلودگی یا فشار مستقیم خودداری شود.
اموزش شستشوی زخم: شستشوی زخم در خانه
شستشوی زخم در خانه یکی از نیازهای رایج، به‌ویژه هنگام بروز بریدگی‌های سطحی یا زخم‌های جزئی است. انجام صحیح این کار، حتی در محیط غیر پزشکی، به پیشگیری از عفونت و درمان سریع زخم کمک می‌کند.
شستشوی زخم با سرم سدیم کلراید
شستشوی زخم با سرم سدیم کلراید یکی از روش‌های توصیه شده توسط پزشکان است که به پاکسازی بدون آسیب به بافت زخم کمک می‌کند. این محلول ایزوتونیک باعث کاهش تحریک پوست و حذف موثر آلودگی‌ها می‌شود.
- سرم سدیم کلراید برای انواع زخم، حتی زخم‌های حساس مناسب است.
- محلول باید استریل و تاریخ دار باشد و با سرنگ یا گاز استریل استفاده شود.
- از تماس مستقیم نوک بطری یا سرنگ با زخم خودداری کنید.
- پس از شستشو، ناحیه را به‌آرامی خشک کنید.
- این روش به‌ویژه برای استفاده همراه با محصولات ترمیمی پوست مانند کرم سیکالدرم بسیار موثر است.
شستشوی زخم باز با شامپو بچه
در شرایطی خاص، برای شستشوی زخم باز، استفاده از شامپو بچه رقیق شده توصیه می‌شود. این روش معمولا زمانی کاربرد دارد که نیاز به پاکسازی ملایم‌تر در زخم‌هایی مانند سوختگی یا زخم‌های حساس وجود دارد.
- شامپو بچه باید فاقد رنگ، اسانس و مواد محرک باشد.
- یک قطره شامپو بچه را در مقدار مناسبی آب جوشیده سردشده رقیق کنید.
- با استفاده از گاز استریل، محلول را به‌آرامی روی زخم بکشید.
- پس از استفاده، زخم را با آب یا سرم شستشو کاملا پاک کنید.
- این روش باید با احتیاط و ترجیحا با مشورت پزشک انجام شود و می‌تواند مقدمه‌ای برای استفاده از محصولات مراقبتی زخم مانند ژل سیکالدرم باشد.
نحوه شستشوی زخم با سرم شستشو
شستشوی زخم با استفاده از سرم شستشو یکی از روش‌های استاندارد و ایمن برای پاکسازی زخم است که بدون آسیب به بافت سالم، آلودگی‌ها را از سطح زخم جدا می‌کند. این روش به‌خصوص در زخم‌های جراحی و حساس کاربرد فراوان دارد و به پیشگیری از عفونت کمک می‌کند.
- از سرم شستشوی استریل و تازه استفاده کنید.
- زخم را با جریان ملایم سرم شستشو دهید.
- از تماس مستقیم نوک سرم با زخم جلوگیری کنید.
- پس از شستشو، زخم را با گاز استریل خشک کنید.
- استفاده از کرم ترمیم زخم برای مراقبت و درمان توصیه می‌شود.
طریقه شستشوی زخم جراحی
زخم جراحی به دلیل عمق و حساسیت بیشتر، نیازمند مراقبت دقیق‌تری است. شستشوی صحیح این زخم‌ها باید با رعایت بهداشت کامل و اصول استریل انجام شود تا خطر عفونت کاهش یابد و روند بهبود تسریع شود.
بیشتر بخوانید: درمان جای زخم جراحی
- دست‌ها را قبل از شروع شستشو به‌خوبی بشویید.
- از سرم شستشوی استریل یا آب جوشیده سرد شده استفاده کنید.
- با گاز استریل و نرم، اطراف زخم را پاک کنید.
- از استفاده مواد شوینده قوی یا الکل مستقیم خودداری کنید.
- در صورت وجود ترشح غیر طبیعی یا تورم، حتما به پزشک مراجعه کنید.
درست و غلط های مراقبت از زخم چیست؟
مراقبت نادرست از زخم می‌تواند موجب عفونت، تأخیر در ترمیم و ایجاد جای زخم شود. شناخت نکات صحیح مراقبت زخم و پرهیز از اشتباهات رایج، نقش مهمی در بهبود زخم دارد.
تمیز کردن زخم با هیدروژن پراکسید یا الکل؟
استفاده از هیدروژن پراکسید یا الکل برای تمیز کردن زخم یکی از روش‌های قدیمی است، اما امروزه به دلیل عوارضی که این مواد روی بافت زخم ایجاد می‌کنند، کمتر توصیه می‌شود. این مواد ممکن است به سلول‌های سالم آسیب زده و روند ترمیم را کند کنند.
مرطوب نگه داشتن زخم کار درستی است؟
نگه داشتن زخم در شرایط مرطوب، برخلاف تصور قدیمی که خشکی را بهتر می‌دانست، موجب تسریع در بهبود و کاهش جای زخم می‌شود. این روش باعث می‌شود سلول‌های پوست بهتر رشد کنند و کمتر دچار آسیب شوند.
- ژل سیلیکونی و کرم‌های ترمیم‌کننده مانند محصولات سیکالدرم، محیط مرطوب مناسبی فراهم می‌کنند.
- مرطوب نگه داشتن باید همراه با رعایت بهداشت و تعویض مرتب پانسمان باشد.
آیا زخم ها باید در معرض هوا باشند؟
برخلاف باور عمومی، قرار دادن زخم در معرض هوا به‌طور مستقیم همیشه مفید نیست. زخم‌هایی که در معرض هوا خشک می‌شوند، ممکن است زمان بهبودی طولانی‌تر و احتمال ایجاد جای زخم بیشتر داشته باشند.
- زخم‌های مرطوب سریع‌تر بهبود می‌یابند.
- قرار دادن زخم در معرض هوا ممکن است باعث خشکی و ترک خوردن پوست شود.
آرام برداشتن بانداژ یا پانسمان از روی پوست درست است؟
بله، برداشتن صحیح بانداژ یا پانسمان از روی زخم اهمیت زیادی دارد تا به بافت تازه و حساس آسیب وارد نشود. جدا کردن سریع یا با فشار زیاد ممکن است باعث درد، خون ریزی یا کندن پوست شود.
کره برای زخم های سوختگی خوب است؟
استفاده از کره و برخی روغن‌های خوراکی برای زخم‌های سوختگی روشی سنتی است، اما توصیه نمی‌شود. این مواد می‌توانند محیط زخم را آلوده کرده و روند درمان را به تاخیر بیندازند.
بیشتر بخوانید: ترمیم و درمان جای سوختگی
سوالات متداول درباره شستشوی زخم
مراقبت صحیح و اصولی در زمان شستشوی زخم، یکی از مهم‌ترین مراحل پیشگیری از عفونت و تسریع روند بهبود زخم است. در این بخش به پرتکرارترین سوالات شما درباره روش‌های پاکسازی و مراقبت از زخم پاسخ داده می‌شود تا ابهامات رفع شود و اطلاعات دقیق در اختیار شما قرار گیرد.
آیا آب برای زخم ضرر دارد؟
آب ولرم و تمیز، یکی از بهترین و در دسترس‌ترین روش‌ها برای شستشوی زخم است و به هیچ وجه ضرر ندارد. در واقع استفاده از آب، به پاکسازی زخم از آلودگی‌ها کمک کرده و احتمال عفونت را کاهش می‌دهد. فقط توجه داشته باشید که آب باید تمیز و ترجیحا ولرم باشد و از آب گرم یا خیلی سرد پرهیز شود.
بهترین محلول ضدعفونی کننده زخم چیست؟
بهترین محلول ضدعفونی کننده برای پاکسازی زخم، سرم شستشوی زخم استریل (سدیم کلراید ۰/۹%) است که بافت سالم پوست را تحریک نمی‌کند و آلودگی‌ها را به‌خوبی پاک می‌کند. محلول‌هایی مانند الکل و هیدروژن پراکسید به دلیل ایجاد آسیب به سلول‌های سالم کمتر توصیه می‌شوند. همچنین، استفاده از محصولات درمان زخم تخصصی مانند کرم ترمیم کننده زخم و ژل سیلیکونی به بهبود سریع زخم کمک می‌کند.
